Митолошките суштества во народните преданија 1 Monday, Aug 6 2012

 

Малиот број на живи примероци од највозрасните генерации Македонци и ден денес сведочат за песните, преданијата и спомените раскажувани на семејните огништа со генерации наназад. Активноста на разбудените Македонци од 19от век и нивното собирање на народни умотворби ни дава прекрасна подлога за спознавање на описот на многу митски и непознати битија од некаков си друг свет. Низ преданијата среќаваме сеќавања за вампири, вештици, нави, змејови, ламји и други суштества од оној свет.Импресионираноста на обичниот Македонец и значењето на непознатото и она што не се објаснува е за длабока почит. Низ вековите, нашите предци не само што го оддржале зборот пренесен од колено на колено, туку и ни оставиле топоними на земјата именувани според тоа како тие нарекувале одредени соѕвездија на небото. Од неколку научни трудови од минатиот век дознаваме за ноќното небо на Македонците и поврзаноста на именувањето на небото со она на земјата.

 

– Наречниците се митолошки суштества од женски род, најчесто се три – Наречниците како појава се одликуваат со голема хтонска природа, и кај нив е потенцирана симболиката на магискиот број три. Тие се три жени, кои доаѓаат на третата вечер од раѓањето на новороденчето, да му ја претскажат животната судбина. Некаде се прикажани како три сестри, од кои најмалата наречница е најдобра и ја изменува лошата клетва, што другите две наречници претходно ја изрекле. Во некои случаи се слуша кажувањето само на најстарата наречница, додека во другите случаи, постои можност за договор и за изменување на лошото пророштво во добро. Најчесто тие пророкуваат, смрт, болести или несреќа. Пророштвото на наречниците секогаш се исполнува и тука не постои никаква можност тоа да се спречи или да се промени во добра насока. Наречниците во приказните на Цепенков, исто така се прикажани како непобедливи суштества, чиешто пророштво мора да се исполни, без разлика каде и да се побегне. Многу ретко може да се сретне детален опис на нивниот физички изглед и во каков облик можат да се сретнат. Наместа тие се опишани како млади жени, а на места се опишани како стари баби со искинати опинци, кои одат со стап во рацете.

 

Овие митолошки суштества, прикажани во невидлив и воздушест облик, поседуваат извесни човечки карактеристики. Тие можат да се налутат доколку се попречува исполнувањето на нивното пророкување. Поседуваат магиска моќ да го престорат во камен оној кој ќе го слушне и ќе го открие нивното претскажување.  на наречниците на третата вечер им се принесува еден вид на жртва (леб, сирење и мед). Овој обичај кој влече корени многу оддамна, е присутен кај повеќе словенски народи, а до ден денешен се практикува и во нашата средина при раѓање на новороденче.

 

– Самовилите се потчинуваат само на оној кој што ќе им ја земе облеката, a ако им ги отсечат крилата, се преобразуваат во обични жени – Во митологијата самовилите се женски натприродни суштества кои им се наклонети на луѓето. Замислени се како убави девојки со златна коса и со крила. Живеат далеку по планините, покрај вода или во облаците. Постои верување дека се раѓале од росата на некое цвеќе, кога паѓа дожд и грее сонце или кога на небото се појавува виножито. Своите раскошни дворци ги граделе на облаците. Можат да се преобразуваат во различни животни, лебед, сокол, коњ или волк. Нивниот опис одговара на митските суштества нимфи. Понекогаш ја поседуваат способноста и за пророкување. Самовилите се мошне популарни ликови и во македонските народни приказни. Им се потчинуваат само на оние што ќе им ја земат облеката, а ако некој им ги одземе крилата, се преобразуваат во обични жени. Губењето на моќта, може да биде причина за нивна преобразба. Помошта на самовилата, најчесто е условена, јунакот треба да исполни една или три задачи за да го добие нејзиниот совет или нејзината помош. Како што е познато, во народната поезија, така и во народната проза многу често е застапен мотивот на побратимување па дури и брак со самовилите. Како што е забележано во зборникот на браќата Миладиновци: „Самовилите живеат на планини; љубет многу да играет оро. Тие се чинет посестрими со големите јунаци, и на нуждата им помогват и ги спасвеет од смрт; а в обште за луѓето сет лоши. Тие љубет да ослепват човекатого.“ Самовилите поседуваат неверојатна моќ да го заведат и маѓепсат човекот. Многу чести се мотивите на вљубување и брак со самовила. Браковите со самовилите се нешто неприродно и необично и затоа таа врска тешко се оддржува. Самовилата не може да се потчини на правилата на брачниот живот. Дури и кога станува мајка самовилата бара можност да се врати во неограничениот свет на природата. Ја користи можноста да се фати на орото облечена во својата самовилска облека и повторно слободна да одлета во облаците. Самовилското оро е причина самовилата да побегне и да се врати во својот свет. Тајната на нивната сила понекогаш лежи и во нивната коса. Момчето ги заврзува самовилите за косите за да не му побегнат. Самовилата поседува трансформациска способност, живеат во еден меѓупростор, помеѓу небото и земјата. Тие се невидливи и можат да се трансформираат и во ветер. Во македонската сказна се среќаваат и мажи самовили, тоа може да биде синот на самовилата, или пак некој змеј. Самовилите ја обожаваат музиката и танцувањето. Во некои преданија самовилите го тераат момчето да свири на шупелката три години, или пак сè додека не се измори. Ако престане, ќе му ги земат очите. Свирачот се трансформира во пиле за да ја види својата љубена. Во следниот момент и момчето и девојката се престоруваат во птици. Но кога добиваат пород, повторно се преобразуваат во својот човечки облик. Самовилите се согласуваат да го ослободат момчето од своите стеги преку посипување мед на нивниот пат. Детето задоено од самовили поседува неверојатна јуначка сила. Понекогаш самовилите ја поседуваат моќта на плодноста и пророкувањето. Жената ветува дека ако господ и подари дете, ќе го даде на самовили. Пророкувањето на самовилите добива пресвртница од лошо се претвора во добро. Место да и ги извадат очите на девојката, благословуваат од очите бисер да и се рони. Зборот јуда понекогаш оди заедно со зборот самовила. Јуда самовила, најверојатно, затоа што самовилите се среќаваат во близина на водите. Според некои верувања, потеклото на самовилите се врзувало и со култот на душите на предците.

 

– ЗМЕЈ – Според народната демонологија змејовите се суштества кои личат на човекот, имаат опаш во змијовидна форма покриена со луспи и златни крилја под пазувите. Тие се обдарени со необична физичка сила, а живеат најчесто во  пештерите и недостапните планински врвови. Змејот најчесто е привлечен од женската убавина. Ја грабнува најубавата девојка и ја носи во своето живеалиште. Во Предание за змејовете е запишано дека Сонцето се вљубило во некоја убава жена која дури и него го засенила. Тој ја грабнува и таа му раѓа 60 деца змејчиња кои имале златни крилја на нозете и живееле на небото кај змеевата ѕвезда. Во приказната Царската ќерка и момчето змеј, трансформацијата на змејот во јунак-ангел, е проследена со громотевици и светкање. Царевата ќерка не се уплашила од неговата појава. Се фаќаат на оро, змејот ја соблекува кожата, но му ја изгоруваат. Царевата ќерка, за да го најде треба да обуе железни опинци и по временски период од 3 години го наоѓа на една чешма. Средството преку кое треба да се дојде до целта, секогаш се наведува. За да се дојде до целта мора да се помине далечен пат. Змејот поседува магиска моќ. За да ја воведе девојката во својот свет ја преобразува во златно јаболко со цел да ја сокрие од мајка си и сестрите. За да остане во светот во којшто дошла девојката мора да исполни три работи што ќе ги нареди мајката-самовила и сестрите јуди-самовили. Во тој натприроден свет владеат чудни правила. Треба да ја измете куќата, но да биде ем метена, ем неметена, да испече леб, ем печен ем непечен, да наполни две кади солзи. Слична варијантата е кога Змејот ја грабнува најубавата девојка од орото и ја носи во неговиот златен дворец. Неговата појава е проследена со јуди и тивок ветар. Змејот заспива и и порачува на девојката да го разбуди, ако забележи некаква магла. Маглата е знак дека ќе се појави друг змеј кој му е противник. Солзата на девојката го разбудува змејот, кој не е известен навреме и поради тоа загинува во борбата со другиот змеј. Кога девојката сака со своите браќа да се врати во пештерата на змејот, за да земе од богатството, пештерата е затворена со тежок камен.

Не секогаш змејот е непријател на човекот, постојат варијанти каде човекот се здружува со змејот, змеј-човек, човек кој сака да стане змеј, или човек кој се побратимува со змејот. Надминувањето или отсуството на стравот е начин човекот да се приближи до змејот. Бестрашноста од соочувањето со змејот и другите натприродни сили е прикажана во приказната Зме’овскиот зет, шчо нашол пари во ханот, запишана од Шапкарев. Момчето покажува бестрашност од толосомот кој живеел во една соба во анот. Кога ќе се соочи со него, толосомот, истура богатство, пред него. Следното соочување со браќата змејови се надминува преку неговото претставување како змеј. Тој и вели на змејовата сестра „и јас сум змеј“, така се побратимува со змејовите и ја зема за жена змејовата сестра. Човекот не треба секогаш да поседува физичка сила, слична на змејовите, некогаш е доволна само мудроста. Јунакот во приказната поминува низ повеќе степени на усовршување, оди од еден успех во друг, влегува од еден животен стадиум во друг. Борбата на јунакот со змејот го симболизира неговиот процес на созревање и ослободување на анимата, т.е женскиот дел од машката психа. Змејските песни ги опеваат змејовите како митолошки суштества, нивните карактеристики и односи со луѓето. Во народното верување змејот е машко дете што го родила жена која го носела подолго од обично. Се верува дека секој синор си имал свој змеј што го чувал од разни штети, а посевите од разни елементарни непогоди во времето на зреењето.

Затоа тој е симбол на плодноста.

Се верува дека постојано место на живеење на змејовите им се високите планини, каде што живеат во пештери и слични места. Во народните песни тие се опеани како големи љубовници, поради што девојките доброволно стапуваат во љубовни односи со нив. Тие имаат моќ за метаморфоза, па во разни форми (како облак, китка, подгрленце и сл.) се доближуваат до девојките, потоа грмнуваат, ги грабнуваат и ги носат во планините или во пештерите, со нив водат љубов, им се раѓаат деца и со нив живеат.

 

…..продолжува – Вештици, Сеништа, Нави, Ламји, Таласами, Ноќното Небо…

користени извори

– Марко Цепенков

– Кузман Шапкарев

– Браќа Миладиновци

– Демонолошките битија во македонскиот фолклор, Софија Тренчовска

– Танас Вражиновски

– Институт Марко Цепенкови др.

 

One Response »

 

Систематизирано насилство, насилство по порачка! Wednesday, Jun 20 2012

Дали треба одново да го гледаме она, додека бевме мали, како на семејните слави потпивнатите гости влегуваат во жестока расправа за „леви“ и „десни“, и дали тоа треба да им го приредиме на генерациите кои доаѓаат?

Зошто се почесто сме сведоци на „нефер“ конфликти на етничка, класна, религиска и што е најапсурдно, на политичка основа. И дали стварно ќотекот не излегол од рајот туку најчесто бил нарачан во нечиј штаб?

Не можам, а да не потсетам на добро познатите муабети што ги прераскажуваа  постарите генерации за едно време, кога, доколку имаш проблем со некого … го решаваш тоа на начин „еден на еден“, онака машки. Имало во тие маалски тепачки и вистински причини, но најчесто биле резултат судири предизвикани заради глупо демонстрирање на егото, на мачо докажување, кое беше составен дел на традицијата во маалата каде зреела популацијата која еден ден ќе се прогласи за граѓани. .

Денес, сме се почесто сведоци на „нефер“ конфликти на етничка, класна, религиска и што е најапсурдно, на политичка основа. Но овие се чудни тепачки кои го поставуваат прашањето дали стварно ќотекот не излегол од рајот туку најчесто бил нарачан во нечиј штаб

Нема ништо пострашно од физичкото соперништво кај нас, младите, кога тоа оди на сметка на политички каузи и бои… не ја спомнав идеологијата бидејки не верувам дека оние кои вистински ја застапуваат, веруваат и ја бранат идеологијата на својата партија, би се пресметувале физички со своите неистомисленици…
Јасно ни е на нас, младите, дека еден ке дојде моментот кога со некои од своите пријатели ке го изгубиме контактот само поради различните перцепции и ставови, јасно ни е дека како што гледавме дури бевме мали, како на семејните слави потпивнатите гости влегуваат во жестока расправа за „леви“ и „десни“, така веројатно, некои од нас ќе го прават истото пред нивните синови и ќерки, еден ден… Колку и да звучи апсурдно вистината е таа… се уште колективната свест кај нас, поновите т.н. урбани генерации на РМ, не е на тоа ниво, повисоко од било каков тип на определба…

Ова е јавен повик до мојата генерација за издигнување на себе над општествените случувања и превирања, и апел за збогатување на духовноста преку, книги, посета на претстави и кино-филмови, социјализација  преку вистински „кафе“ средби, не на „фејсбук“ – арчење на слободното време во тотална некреативност…
Туѓите животи и тоа „што прават другите“ е главен повод за тензија меѓу нас… Систематизирано насилство, наменско насилство, со умисла и предумисла…

Тепачките, од било каков тип, познато ни е на нас како и на светот, се нешто неминовно во процесот на социјализација на многу поединци во сите општества. Особено оние кои го минаа процесот на реформа од минато општество на наводно еднакви во ново општество на наводно еднакви. Од такво во кое сите биле релативно на исто социјално рамниште, во општество во кое сите сме релативно еднакви индивидуи (еден човек еден глас) во општесво во кое социјалните разлики не составаат класи туку – касти.

Нормално, не заборавајќи на фактот дека плодовите од приватизацијата беа „синови на екс-директори кои станаа газди во мерцедес џип – поскап од животната заработувачка на еден просечен работник“ и „синови на обичните работници кои отидоа надоле класификациски, каде и резервните делови за старото југо, претставуваа отежнување за семејниот буџет“.
Оттука, превртените вредности и нефер поделбата, се главна причина за насилството кое го имаме доста често, особено по скопските улици, незанемарувајќи ги помалите градови и населени средини.

Ако дозволуваме, ние, тие кои за нешто помалку од една деценија, ќе треба да ги држиме почугите на општеството, грешките на нашите родители и нивните современици, да станат причина за „повторување“ на оваа колумна, но од  страна на некој млад дечко или девојка, кој/а ги резонира работие на овој начин, во оваа ситуација, тогаш нашата борба однапред е изгубена… Не смееме да си дозволиме да станеме „тие“ за кои не учеа да се плашиме, дури бевме мали деца… По ниедна цена… Само нашето единство и солидарност низ призмата на денешната индивидуалност и демократија, можат да се претворат во главното оружје кое ќе не трансформира нас, во подобри луѓе, кои ќе размислуваат водени од визија за иднината во која културите се обединуваат а не се делат…

Ке спомнам само еден пример, за тоа колкав степен на апсурдност и екстремност постои денес, 2012 та година, помеѓу слободното време и желби, на еден млад човек и оправдувањето на портпаролот на една политичка партија дека „ќотекот“ кој си го доби нивниот висок претставник на подмладокот на таа партија е речиси легитимен.

Морално оправдан, парафразирам со зборовите „тој млад човек е виден на кафе со двајца претставници од соперничката политичка структура што за нас претставува високо предавство…“ Објаснување, како чинот да е во ред…
Алооо!?

Ќотекот по нарачка, само поради тоа што слободната волја на некого одбрала да се дружи и комуницира со други млади луѓе кои, случајно или не, се со друга партиска определба, смешно е да биде оправдан и етикетиран како предавство бидејки, ние не знаеме, можеби се работи за луѓе кои се познаваат од „мали нозе“ кога други вредности ги граделе нивните карактери, а дури и да не е така, повторно не постои ни малку простор за јавно оправдување на таквиот чин…
Овој пример го оправдува терминот „систематизирано насилство“ кога двајца или повеќе луѓе можат да немаат личен проблем, дури и да не се познаваат, но да ги плаќаат „сметките“ од „гозбата“ каде „големите“ „граѓани“ и високи партиски функционери и лидери се „крмеле“ во сопствениот хедонизам а нивните фекалии завршуваат на туѓа адреса…

„Истепаниот“ во својот коментар пред новинарите додаде : „во нашата партија, или имаш исто мислење како лидерот или немаш никакво мислење“…
Тоа доволно говори за „слободата“, за „демократијата“ и слободната волја на умовите во една  „системски – закоравена“ партија…
Млади мои луѓе, не дозволувајте…

извор: ГЛАС

 

Leave a Response »

 

Психоанализа на Антиквизацијата Thursday, May 31 2012

Антиквизацијата во Македонија е еден погрешно поместен дискурс од страна на транзиционата левица, во име на една опортуна политичка стратегија која во „фаталната“ непромисленост создава огромни штети за националниот интерес на Македонија, за балканскиот интерес и за интересот на универзалната човечка култура. Прашањето на „антиквизацијата“ не е и не треба да биде политичко прашање. Тоа е прашање за културата, Историјата на уметноста и психоанализата. Всушност се работи за една специфичност во областа на културата и историјата на уметноста што се појавува кај одредени пост-комунистички народи од Евроазија, а која поради историскиот контекст отстапува од европскиот културен main stream.

Имено овие нетипични во развитокот култури доживуваат историско – културолошки потреси непознати за онаа позната Европа, Европа со цврсто изградени скоро авторитарни идентитети. Сите овие земји со дисторзиран идентитет и со „сомнителна“ култура (според европските критериуми) излегуваат како нации – држави од распадот на Турската империја, кој се одвива од средината на деветнаесеттиот век и трае се до Првата светска војна. Тие држави (претежно од Балканот) што успеаја да се конституираат во средината на деветнаесеттиот век, имаа доволно време: тие 7-8 децении, до етаблирањето на модерната, да ја дизајнираат својата новосоздадена фолклористичка култура полна со ориентализам, во насоката на европските културни манири. Европскиот нововековен културен идентитет почнува со ренесансата. Ренесансата почнува со интересот за античката култура (значи еден вид антиквизација). Таа европска културна „револуција“ почнува уште во XV век и трае се до крајот на XVI век кога во западна Европа започнува уште еден значаен културен период – Барокот. Барокот е една всушност издраматизирана и развеана ренесанса која дивергира во два основни правци:

-Декоративноста (како глобално движење)

-Реализмот (како предвесник на индивидуализмот)

Тоа е исто така (XVII-от век) време на колонизација на новооткриените континенти и период на значајно богатење на европските градови во кои веќе се појавува капитализмот во својата рудиментирана форма. При крајот на XVII-от век она што го почна ренесансата пред два и пол века во Италија стана општа карактеристика на европската култура. Уште два века во Европа ќе се развива култот кон ренесансниот идеал на повесел или потраорен начин, поминувајќи ги рококото, класицизмот, романтизмот, реализмот и кога конечно во Франција (водечката европска култура од средината на XIX век) се појавуваат Барбизонците, како еден вид блиски предвесници на импресионизмот, во југоисточна Европа имате создавање на неколку нови култури што френетично се обидуваат да ги брендираат своите нации – држави. Овие балкански држави не партиципираат во европските културни текови повеќе од четири и пол века, некои дури и пет векови…

Сите овие народи окупирани од Османлиите уште во периодот на доцниот среден век немаат никаков културен просперитет во контекст на европскиот. Тоа се култури изолирани од остатокот на Европа за пола милениум, и сега во времето на импресионизмот, овие култури работат со полна пареа на својата европеизација; или подобро – на својата антиквизација, рапидно напуштајќи го феудалниот доцно – византиски и фолклорно – ориентален стил и вртејќи се кон ренесансните вредности во тоа време втемелени во буржоаскиот реализам со дискретна доза на античка арома, тие држави создаваат основи на европеизмот и европскиот сентимент во својата културна историја.

Оваа „антиквизација“ што се врши во културите на новосоздадените нации во југоисточна Европа е последниот бран на антиквизација што ја опфаќа европската култура пред појавата на модернизмот (почеток на XX век). Тоа е една среќна околност за овие земји во целата трагична судбина на балканската култура во новиот век. Но има и народи како македонскиот, кои својата „сувереност“ исто така ја губат (како и останатите народи од југоисточна Европа во XV-от век) со доаѓањето на Турците во Европа, а се ослободуваат (добиваат државност и полноправен национален идентитет) од колонијализмот (по турскиот во балканските војни) на новосоздадените балкански држави (сега веќе етаблирани и амбициозни за нови територии) дури со завршувањето на Втората светска војна.

Значи имате народ чија култура од доцниот среден век (така е презервирана и конзервирана повеќе од пет века) се буди во највехементниот модернизам од средината на XX век, кога доминантниот естетски правец во западната уметност е апстрактниот експресионизам. Џексон Полок и Вилим де Кунинг се среќаваат со живописците од доцната Византија, парадоксална културна позиција. Една од најпарадоксалните позиции за македонската култура е тоа што нејзиното осамостојување (во политички смисол) всушност се остварува во комунистичко – тоталитаристички услови. Деформираната од идеолошки притисоци „антиквизација“ (или европеизирање во контекст на ренесансните вредности) добива краток и не многу впечатлив простор во новоформираната македонска култура со социјалистичкиот реализам. Дури и оваа комунистичка „антиквизација“ на македонската култура и даде мал европски гламур – колку и гротескно да делува во споредба со вистинските длабоки и студиозни антиквизации на европската култура од минатите векови. Но веќе при крајот на 40 -тите КПЈ и Советите запаѓаат во конфликт (Информбиро) кој југословенската (македонската) култура ќе ја приближи кон западните културни трендови. Така модернизмот на голема врата влегува во југословенската (македонската) култура и дефинитивно го потиснува и изолира соцреализмот, создавајќи уште попарадоксална ситуација во македонската култура. Недоволно експлоатираниот соцреализам не може да создаде цврста реалистичка база за модернистичката конструкција.

Овој македонски новоизникнат модернизам, е тешко прифатен од традиционалниот пост-византиски и ориенталистички културен менталитет на народот. Всушност македонскиот народ и неговата чорбаџиска буржоазија е културно „превоспитувана“ по брза постапка: културата се централизира од владејачката партија која создава институции од културата и културни експерти (по идеолошки терк) кои треба да водат културни политики во согласност со најновите културни текови во европската и светската култура. Тој период на интензивно модернизирање и вестернизирање на македонската култура од времето на СФРЈ кој се должи на историскиот раскин на Тито и Сталин, од народот е доживуван како неразбирлив, езотеричен, збунувачки па дури и иритантен.

Така одеднаш добивате неверојатен апсурд: една сосема анархична и револуционерна уметност да се спроведува од страна на државата преку нејзините институции, а традиционалниот европски „антиквизиран“ академизам да се доживува како контрареволуционерен и реакционерен, ретрограден и анти-народен стил и начин на размислување во творештвото.Набрзо нај парадигматичните творци во државата беа оние што најбрзо и најконсеквентно ќе ги преземеа и применеа најновите „естетски експерименти“ од западноевропската и северноамериканската авангарда.

Модернизмот и македонската комунистичка елита станаа иманентни по сопствените естетички визии и по сопствените општествени позиции. Одеднаш добивате општество во кое западноевропскиот и северноамериканскиот андерграунд и алтернатива стануваат култура за македонската комунистичка елита. Ваков апсурд е непознат и за најпарадоксалните холивудски пародии. Но во македонската култура се до падот на комунизмот ова беше реалност. Секако дека сите овие вредности од Западот беа претходно афирмирани (пред се на самата западна сцена) во матичните култури, потоа рециклирани од југословенската „авангарда“, па анализирани и селектирани од институционалните експерти па воспоставени како вредности, проверени и достојни за естетскиот вкус на елитата.

Колку да се види сосема помодарскиот карактер на културната диоптрија на политиката, или пак пенетрантноста на политичкото во сите општествени сфери па и во културата која го претставува (барем симболички) азилот на слободната мисла… Но настрана од овој лакановски светоглед, македонската и југословенската модерна во себе ги содржи најинтересните и најкреативните уметнички дела во целиот балкански регион. Додека сите соседи впрегнати во соц-реалистичкиот лагер тонеа во една анти-утописка „антиквизација“ на „идоли“, македонската (југословенската) авангарда создаваше една сосема синхронизирана креативна визија со другите прогресивни културни центри во светот. И сето ова благодарејќи им на екстраординарните способности на уметниците од тоа време. Ова покажува дека и кога политичката елита „глуми“ интерес за уметноста – уметничката продукција расте. Всушност глумата со време преоѓа во вистински интерес и од оваа интензивна комуникација произлегува период на плодна и квалитетна креација.

Но овој квалитет им беше непознат и далечен на масите, кои ненаоѓајќи соодветни културни парадигми и интереси во институционалната (елитна) култура, сето ова време развиваа естетски култ кон еден застрашувачки аутистичен фолклор. Тој фолклор беше сеприсутен (фолклор на пивото и фудбалските мечеви)… А неговата нападна вулгарност создаваше квантуми грдотија што ни еден институционален проект не можеше да ги затскрие. Дури и во „ретардираните“ култури од Варшавскиот блок немаше вакви потопи од шунд.

Претпоставувам дека ваквата „раздвоеност“ на „културите“ на „елитата“ и „плебсот“ се должи на отсуството на академските – препознатливи вредности кои би ја заинтересирале толпата и која барем делумно би ја привлекле кон институциите на културата.

Дури и кога ќе направите анализа на бившо – југословенската културна стратиграфија, ќе видите дека колку во една култура (како културна зона) имало подолг период на „антиквизација“ (во Словенија, Хрватска) толку псевдо-фолклоризмот помалку доминираше а авангардните сфаќања беа далеку повлијателни. Од друга страна пак изворниот фолклор и древните уметнички вештини и знаења беа брутално потиснати од оваа нео – фолклористичка „псевдокултура“. И така во оваа и по хоризонтала и по вертикала дисконектирана култура, почнаа да се случуваат најчудните шизофрени процеси, кои понекогаш даваа неверојатно инвентивни и зачудни резултати.

Во оваа зона на културен хаос почна да се создава и еден автентичен андерграунд – носител на сите алтернативни културни промени во последните неколку децении од постоењето на СФРЈ. Тоа беше појавата на постмодерната на ова подрачје, а оваа култура се создаде во опозиција на институционалната (елитна) култура. Но постмодерната беше уште „пострашна“ и понеразбирлива за масите. По распадот на СФРЈ културните процеси ги зафати воена психоза. Културните институции дотогаш стимулирани од елитата сега почнаа да пропаѓаат, следејќи ја пропаста на истата политичка елита што ги поддржуваше.

Одеднаш на политичката сцена почнаа да се појавуваат политички партии со популистичка стратегија за привлекување на масите. Оваа борба за гласачи го симплифицираше политичкиот говор и културата, а во обид партиите да им се приближат на масите новите политички елити ретардираат во својот естетски вкус до нивото на новокомпонираниот псевдо-фолклорен шунд. Така културата во Македонија ги доживува своите најдраматични и најхаотични периоди во последните пола век.

Гледано од дистанца, овој навидум хаос е всушност мачен емпириски процес на приближување на културниот дискурс на новите политички елити со оној на народните маси. Отпрвин анархичен, заканувачки и ентрописки, овој процес на хармонизација помеѓу волјата на масите и на политичките елити почна да поприма форма на кооперативност, посебно на ниво на десницата која се уште во себе ја немаше онаа елитистичка и рафинирана визија за културата како авангарда (од „западен“ происход).

И тука почнува антиквизацијата во Македонија. За прв пат политичката елита и широките народни маси имаат идентични културни преференции и визија. Кај масите тоа е порив по „препознатливост“ и себереализација во митолошките сфери. За политичките елити тоа е одбележување на моќта и брендирање на националниот идентитет. Оваа антиквизација е всушност потсвесна желба на една култура (македонската) да го компензира културниот израз, кој го нема. Да го надополни оној така значаен период од европската уметност во која се создаваше круцијалниот вредносен систем на европската цивилизација – онаква каква ја познаваме во последните неколку века и која стана неодминлива културна парадигма на општо – светско ниво. Без оглед на анахроноста на процесот на антиквизацијата, таа станува актуелна со правото на глас на граѓаните.

извор: Г Л А С

Leave a Response »