Барон Александров Бели – Македонецот Tuesday, Nov 6 2012

БЕЛИ-МАКЕДОНЕЦОТ, Барон Костадин Александров (роден во с. Блаца, Егејска Македонија а починал во Виена, Австрија)

МАКЕДОНСКИ патриот, добротвор.

Поради албански насилства, богатиот татко Александар со семејството се преселил во Цариград и во 1802 г. бил близок со влашкиот кнез Ј. Караџа, па се преселиле во Букурешт, а веке заможниот Костадин се префрлил во Виена, каде што и останал до крајот на животот. За благородните дела што ги правел, од императорот Фозеф II ја добил титулата барон. Како голем македонски патриот, својата богата библиотека со тестамент му ја подарил на новооснованото училиште во Нова Пела. Во 1835 г. потпишува тестамент, со кој ја изразува својата почит кон скоро ослободената Грција и, “покрај тоа што сум се родил во Македонија”, заветува свој имот во Атина за да се издржуваат извесен број клиники во кои да се лекуваат Македонци болни од секаква болест – и тие болнички места да се викаат “Легла на болните – заштитници на баронот Костадин Бели – Македонецот”.

Бил предложен за почесен граѓанин на Атина, а во новата населба Нова Пела биле изградени црква и училиште, на кое му ја подарил својата богата библиотека, со лична порака: “кога Македонија ќе достигне таков степен на развиток за да создаде свои училишта, тогаш Општинскиот совет на Нова Пела е должен книгите да и ги отстапи на јавноста во Македонија”. Баронот станал член – основач и донатор на едно Просветно друштво и бил иницијатор за основање и на Археолошко друштво во Атина. Потоа потписал завештание при Баварската влада, од чијашто камата “да се дава стипендија на двајца млади Македонци за време од 6 години што би студирале во Академијата во Минхен”.

Подоцна овој фонд бил префрлен од Баварија во Грција и врз основа на купените 85 акции на Националната банка се давале стипендии од специјалната “Комисија за сместување на Македонци од оставнината на Кoстадин Бели”. Од 1850 г. Комисијата стипендирала и повеќе од двајца стипендисти,
па до 1908 г. бројот на стипендистите студенти изнесувал 354 млади Македонци. Веројатно со средствата од таа стипендија студирал во Атина и Григор Прличев, кој во својата “Автобиографија”
наведува дека во 1849 г. во Атина имало едно “богато завештание од еден богат Македонец, жител на Блац, се вика Велјо, кое било наменето исклучиво за стипендии на сиромашните Македончиња”. За овој веќе “покојниот Македонец Барон Костадин Бели” пишува во јануари 1892 г. Редакцијата на списанието “ЛОЗА” дека пред 54 години од Виена упатил патриотски апел до своите сонародници, во кој ги прекорува.

 

– МАКЕДОНСКА ЕНЦИКЛОПЕДИЈА – МАНУ, Скопје 2009

 

 

One Response »

 

Крсте Петков Мисирков Monday, Mar 12 2012

(Постол, Ениџевардарско, Егејскиот дел на Македонија, 6/18 ноември 1874 – Софија, јули 1926) – најкомплетниот и најкомплексниот македонски славист, кодификатор на современиот македонски литературен јазик и правопис, автор на првата книга (“За македонцките работи”, 1903) и на првото научно – литературно списание (“Вардар”, 1905) на современиот литературен јазик, прв национален филолог, историчар, етнограф, фолклорист и публицист, револуционер и национален деец.

По грчкото основно училиште во родното село, учи во српска гимназија во Белград (1889) и во бугарска во Софија (1890), одново во Белград во светосавската Богословско – учителска школа (1891), па во гимназијата во Шабац (1891/92) и ја завршува Учителската школа во Белград (1895); го дополнува образованието во руската Духовна семинарија во Полтава (1895–1897), а дипломира на Историско-филолошкиот факултет во С. – Петербург (1897–1902) со писмената тема на државниот испит “Кон прашањето за народноста и причините за популарноста на македонскиот крал Марко”.

Ги започнува постдипломските студии на Катедрата по словенска филологија, но ја напушта универзитетската кариера поради немање материјална издршка ни законски можности за вработување во Русија, за да може да учествува во претстојните револуционерни настани во татковината. Како ученик во Софија е во средината на основачите на Младата македонска книжовна дружина (1891), во Белград е член – основач на Ученичкото друштво “Вардар” (1893–1894), а во С. – Петербург е член-основач и потоа претседател на ТМОК (1900–1902), прв потписник на основачкиот акт на МНЛД (1902–1905), основач на клонот на МНЛД и во Софија (1903), коешто веднаш е ликвидирано од властите, а се обидува да организира таков клон и во Одеса (1905). Првиот научен прилог го објавува како штотуку запишан студент (“Жива старина”, 1898), а првите записи на македонски јазик и со посебна македонска графија ги прави во 1900 г.

Како егзархиски гимназијален учител и домашен учител на децата на рускиот конзул А. А. Ростковски во Битола (1902/03) учествува во подготовките за Илинденското востание. По убиството на конзулот мора да се врати во Русија и држи предања во МНЛД, од кои ја составува книгата “За македонцките работи” и ја објавува во Софија, а настапува за македонското прашање и во Великата школа во Белград (декември 1903). По излегувањето на книгата, изнатепан и смртно заплашен во Софија, бега пак во Русија и станува гимназиски учител во Бердјанск (1904/05), Одеса (1905 – 1913) и Кишинев (1913 – 1918). Во Одеса во 1905 г. го напечатува првиот број на првото научно – литературно списание на современиот македонски литературен јазик “Вардар”, со лежерна поправка на азбуката и правописот, со што наполно се изедначува Мисирковиот со нашиот современ стандард.

Безуспешно конкурира за професор на Софискиот универзитет (1907), а по Младотурската револуција и за учител во Солунската егзархиска гимназија (1908). Оневозможени се и напорите со П. Попарсов и со митрополитот скопски Теодосија да се отвори Висока педагошка школа во Скопје (1910). Покренува иницијатива да издава весник “Ближни Восток” во Одеса (1911), но бива одбиен.

Кога почнува Првата балканска војна (1912), под вид на воен дописник на руските весници “Голос Москвa” и “Одесски листок”, доаѓа во Македонија (Солун), но подгонет од Грците разочаран се враќа во Русија и објавува серија статии во рускиот печат и истражувања во бугарски списанија.

Во критичните моменти за целоста на Македонија праќа меморандуми до руски и бугарски министри, до Петербуршкото словенско благотворно друштво и др. и води дневнички записи (“Мемуари”, 1913). Ги продолжува истражувањата од македонската историја, јазик, фолклор и етнографија и одново се пријавува за продолжување на своите постдипломски студии, под менторство на проф. Т. И. Флорински (Киев), и ја подготвува магистерската дисертација “Кралевите Волкашин и Марко како историски личности и јунаци на јужнословенскиот епос”. Станува редовен член на Историско-филолошкото друштво на Императорскиот новорусиски универзитет во Одеса (1908), држи неколку реферати на неговите заседанија и објавува во неговите органи.

По почнувањето на Првата светска војна одржува забележан говор на Општословенското собрание во Одеса (6 август 1914) и заминува во С. – Петербург, каде што се среќава со видни личности од руските научни и политички кругови, а со Д. Д. Чуповски, Н. Д. Димов и д-р Г. Константинович, од името на Петербуршката и Јужноруската македонска колонија, на 14 август 1914 г. поднесуваат опширен Меморандум до рускиот министер за надворешни работи за судбината на Македонија и македонскиот народ. Објавува (под псевдонимот Пелски) клучни статии во сп. “Македонски голос” (Македонски глас) – и во словенофилскиот орган “Извeстија”.

По Октомвриската револуција и осамостојувањето на Република Бесарабија (1917–1918) Мисирков е избран за народен пратеник од националните малцинства и станува секретар за малцинствата на Бесарапскиот парламент, но по соединувањето на Бесарабија со Романија тој е екстерниран во Украина (30 октомври 1918), па од Одеса се префрла во Софија (2 декември 1918).

Една година е уредник на Историското одделение на Етнографскиот музеј, а потоа е назначен за учител, па наскоро и за в.д. директор на Гимназијата во Карлово (1919). Но по неполна година е сменет (7 септември 1920) и останува учител, прогонуван од новиот директор и ненавидуван од граѓаните поради неговата македонска национална публицистичка активност.

Поднесува молба до Министреството за просвета на Кралството на СХС (1921) за да се префрли како гимназиски преподавател во Скопје, Загреб, Белград “или во некој друг град во Јужна Србија”, но по долга преписка молбата му е одбиена (25 септември  1923).

Меѓувремено започна долга серија тестаментални статии за Македонија и македонското прашање во софискиот печат што уште повеќе му ја влошуваат состојбата во Карлово. Се вклучува во движењето за вештачкиот меѓународен јазик идо и соработува во неговиот орган за да го искористи за македонското национално прашање. Обвинет поради македонството како “србофил”, Мисирков е преместен за в.д. директор на гимназијата (предвидена наскоро да се затвори) во старопланинското гратче Копривштица (4 септември 1925). Тука развива богата дејност, но поради истите причини е ненавиден од колективот и од граѓанството.

Соработува во идиското сп. “Мондо” во Стокхолм, а под псевдонимот Пелски праќа дописки и во федералистичкиот в. “Македонско сзнание / Македонско сознание” во Виена. Пред смртта конкурира за едногодишен студиски престој на Универзитетот Колумбија во Њујорк, а го подготвува и првиот број и добива дозвола да го редактира и да го издава сп. “Богомил” (мај 1926). Ненадејно се разболува и наскоро починува во Софиската болница.

– МАКЕДОНСКА ЕНЦИКЛОПЕДИЈА – МАНУ, Скопје 2009

 

3 Responses »

 

Програмски Принципи на Младата Македонска Книжовна Дружина Tuesday, Mar 6 2012

 

Поминаа цели 54 години откако покојниот Македонец Барон Костадин Бели  од Виена “кон своите еднородни Македонци” го испратил повикот од претходните редови, во кој што е излеана целата му душа, срце и нерви. Жално што неговите патриотски совети, основани на вечни вистински начела, до сега не биле чуени од оние за кои што биле наменети. Напишани на грчки, тие можеле да се искористат само од грците. Но, затоа никој не смее да го обвинува покојниот Барон: нашата татковина тогаш била покриена со дебел мрак, народниот ни јазик бил погазен, во нашите училишта и цркви се читало и пеело на грчки, – и Костадин Бели се служи со тогаш царскиот грчки јазик.
Да, нашиот сонародник ни напоменува еден најсвет долг. И навистина, што е посреќно, што е поблагородно од она – да служиш и работиш за татковината, за општонародно добро, од кое што зависи и нашата лична среќа?
Надвор од татковината, отфрлен од народот, човекот е најнесреќен, дури и да е облечен во злато. Народ, татковина, општество се нешто, човек единка – ништо…
Зборовите на нашиот сонародник се прекрасен доказ за тоа.
Претрупан со богатства, кои што му спечалиле и почесто и баронска титула во главниот град на Австрија, нашиот сонародник се чувствува незадоволен, нешто многу му недостига.
Но над тоа незадоволство тој не извикува ко Соломон: “Суета на Суетите”, а вика низ далечната туѓина: татковина, народе!
Тој човек има потреба од татковината и народот, но и татковината има потреба од човекот, денес нашата татковина има нужда од нас.
Само еден поглед е доволен за да се видат очајните нужди на нашата родина. Благодарение на последните политички случувања на нашиот полуостров и географската положба на Македонија, денес таму се собрале секакви возможни надворешни елементи кои што, воодушевени од своите уништувачки идеи за нашата иднина, планови и интереси, слободно и со молскавична енергија го засилуваат антагонизмот кој што и онака постои во земјата. Само еден силен отпор од наша страна може да нè предпази од злобните посакувања. Но при денешната состојба ние не можеме да извршиме такво дело, за тоа ни се потребни сили, а нашите се разнебитени, раздробени. Треба значи, да ги соединиме, да ги собереме во една општа, моќна сила – народна сила, ако сакаме да ја зачуваме иднината на нашата татковина.
Тоа треба да е стремежот на секој кој што се чувствува Македонец, каде и да се наоѓа. Младата Македонска Книжовна (Литературна) Дружина во предвид ја има точно таа цел. Очевидно е дека таа претенција е многу голема. И навистина, таа ги надминува силите со кои што дружината располага засега. Но во истото време, Дружината верува дека нема за долго да е изолирана од родољубите.
За постигање на таа цел Дружината ја издава својата “ЛОЗА”.
Останува на оние што се интересираат, да се придружат со моралната и материјалната си подршка со кое што, меѓу другото, ќе насочат и една книжовна организација.

Јануари 1892 г.

2 Responses »

 

"Татковина, Народе!" Tuesday, Mar 6 2012

                .

Ништожник е оној, кој што има подобар пријател од татковината

– Софокле

“Љубовта кон татковината е навистина свето чувство, неизбежно е за секој благороден човек, и необходно за оние во кои што останала трага од чест и посакуваат да живеат вечно во устите на потомците, а не да умрат наеднаш откако како животинки за неколку минути ќе го подишат тој атмосферски воздух, и оттргнати од списокот на живите, да останат за секогаш излишно бреме на земјата.

Но колку таа вистина е светла и од сите воопшто се исповедува, толку помалку влијае врз чувството на сите нас. Ние, богатите, благодарни да се тркаламе во изобилијата на печалбите, мислејќи повеќе за личното и материјално богатство, се стремиме само да ги умножуваме нашите желби, тркалајќи се во вечна заблуда и суета, каде што бескрајната фантазија откако еднаш нè одвлекла од умереноста љуби да нè заблудува во бескорисни и фантастични задоволства, кои што всушност никогаш во животот не ги наоѓаме, и си остануваме без да вкусиме од она природно и постојано насладување – дека сме ги облагородиле ближните и татковината си. А во последните минути, стресени од совеста, умираме мошне нажалени и татковината ни, милата ни мајка родилка не облекува траур за нашата смрт, ниту пак молитвите на останатите браќа нè придружуваат: татковината нè отфрла како чеда недостојни за нејзината љубов, како странци со зборовите: тргни се од мене, изроде! И потомството ни ја осудува бесчувствителноста и рамнодушноста со обичните зборови: “И жив беше бесполезен, и умрен си достоен за осудување!”

Скрбен слух! Жалосен глас! Татковината да се откажувала од своите чеда, браќата од молитвите а роднините и целиот словесен свет од пофалата!…….”

 

2 Responses »